Pse kaq shumë njerëz po hakerohen me programe spiunazhi qeveritar

Prej më shumë se një dekade, kompanitë që prodhojnë teknologji spiunazhi qeveritar – si NSO Group apo Paragon – janë përpjekur të justifikojnë produktet e tyre duke pretenduar se përdoren vetëm për hetimin e terrorizmit apo të krimeve të rënda, dhe vetëm në raste të jashtëzakonshme. Por provat e mbledhura nga dhjetëra hetime ndërkombëtare tregojnë se realiteti është shumë më i errët. Në të gjithë botën janë dokumentuar qindra raste abuzimesh, ku mjete të tilla janë përdorur për të ndjekur, survejuar apo frikësuar njerëz që nuk kanë asnjë lidhje me krimin – përfshirë gazetarë, aktivistë të të drejtave të njeriut, politikanë opozitarë dhe qytetarë të zakonshëm.

Një rast i fundit në Itali, ku një konsulent politik u zbulua se ishte infektuar me spyware të zhvilluar nga Paragon, tregon se askush nuk është realisht i mbrojtur. Sot, spiunazhi dixhital nuk synon vetëm figurat e mëdha politike apo të biznesit; mjafton të jesh në qendër të ndonjë debati publik ose të konsiderohesh “i pakëndshëm” për një autoritet për t’u bërë objektiv.

Në thelb, funksionimi i këtyre sistemeve është aq i lehtë sa edhe i rrezikshëm. Mjafton që një agjenci ligjzbatuese ose një shërbim inteligjence të fusë një numër telefoni në sistem, dhe programi e infekton menjëherë pajisjen përmes një serie shfrytëzimesh që nuk kërkojnë asnjë ndërhyrje nga përdoruesi. Nga ai moment, çdo mesazh, fotografi, thirrje apo lëvizje mund të monitorohet në heshtje.

Problemi qëndron në mungesën e transparencës dhe të llogaridhënies. Qeveritë që blejnë këto teknologji rrallë japin shpjegime për mënyrën si i përdorin, ndërsa kompanitë që i shesin nuk kanë asnjë detyrim ligjor për të mbikëqyrur përdorimin e tyre. Kështu, kufiri mes hetimit ligjor dhe spiunazhit politik është fshirë pothuajse plotësisht. “Në realitet, sepse shënjestrimi është bërë kaq i thjeshtë, po shohim qeveri që përdorin këtë lloj malueri për të spiunuar një gamë të gjerë njerëzish, përfshirë kundërshtarë politikë, aktivistë dhe gazetarë,” ka deklaruar Eva Galperin nga Electronic Frontier Foundation.

Ekspertët theksojnë se këto sisteme, ndonëse të shtrenjta për t’u blerë, janë të lehta për t’u përdorur dhe kërkojnë pak mirëmbajtje, çka i nxit autoritetet t’i përdorin më gjerësisht se sa është parashikuar ligjërisht. Në shumë vende mungojnë mekanizmat e kontrollit, dhe shpesh, asnjë institucion nuk mban përgjegjësi për abuzimet.

Në një kohë kur privatësia është gjithnjë e më e brishtë, edhe qytetarët e zakonshëm duhet të jenë të vetëdijshëm për rreziqet e këtij lloj spiunazhi. Nuk është më e nevojshme të jesh figurë publike për t’u shënjestruar. Një telefon i infektuar mund të mjaftojë për të ekspozuar informacione personale, kontakte pune apo të dhëna familjare.

Ekspertët e sigurisë kibernetike këshillojnë përdoruesit të mbajnë gjithmonë të përditësuara sistemet operative, të përdorin autentikim me dy faktorë, të shmangin instalimin e aplikacioneve nga burime të panjohura dhe të jenë të kujdesshëm me lidhjet që marrin përmes mesazheve apo email-eve. Ata që punojnë në fusha të ndjeshme – si gazetarët, aktivistët apo punonjësit e organizatave jofitimprurëse – duhet të përdorin komunikim të koduar dhe pajisje të dedikuara për punë.

Spyware qeveritare janë kthyer në një mjet të përditshëm kontrolli dhe ndikimi. Përballë kësaj, vetëdija dhe mbrojtja dixhitale janë të vetmet mënyra reale për të ruajtur privatësinë dhe lirinë personale në një botë ku survejimi po bëhet gjithnjë e më i padukshëm.