AI-ja gjenerative hyn në botën e gjenomit: modeli Evo krijon proteina të reja

Në laboratorët e Universitetit të Stanfordit, kërkuesit po eksplorojnë një territor të ri mes inteligjencës artificiale dhe biologjisë. Ekipi ka zhvilluar një model të quajtur Evo, një sistem i bazuar në të njëjtat ide që qëndrojnë pas modeleve të mëdha gjuhësore, por i trajnuar jo mbi fjalë — mbi gjenoma bakteriale.

Qëllimi është i thjeshtë, por ambicioz: të shihet nëse një AI gjenerative mund të “lexojë” kodin gjenetik dhe të krijojë sekuenca të reja ADN-je që duken natyrale për një bakter të vërtetë. Dhe rezultatet e para kanë qenë befasuese. Evo është trajnuar mbi mijëra gjenoma bakteriale, duke mësuar mënyrën se si ndërtohet një varg ADN-je, njësoj si një model gjuhësor që mëson strukturën e një fjale apo fjalie. Kjo e lejon të gjenerojë vazhdime logjike të një sekuence ekzistuese, por edhe të krijojë segmente të reja që nuk gjenden në natyrë.

Për të testuar kufijtë e modelit, hulumtuesit morën një pjesë të një gjene toksine dhe i kërkuan Evo-s të propozonte sekuencën që do të prodhonte antitoksinën përkatëse. Pas filtrimit dhe analizave laboratorike, disa nga proteinat e gjeneruara nga modeli rezultuan plotësisht funksionale, duke neutralizuar toksinën dhe duke mbrojtur bakterin ku u testuan. Në eksperimente të tjera, Evo prodhoi sekuenca që nuk kodonin proteina, por ARN strukturore, një lloj molekule që mund të ndikojë në mënyrën se si funksionon një qelizë. Ky zbulim tregon se modeli nuk është thjesht një imitim mekanik i materialit gjenetik, por një mjet që mund të krijojë struktura të reja të përdorshme biologjikisht.

Megjithëse rezultatet janë mbresëlënëse, studiuesit theksojnë se kjo teknologji është ende në fazat e hershme. Modeli punon mbi gjenoma bakteriale, të cilat janë shumë më të thjeshta dhe më të vogla se gjenomat e organizmave të tjerë kompleksë, si kafshët apo njeriu. Megjithatë, suksesi i Evo-s sugjeron se AI mund të bëhet një mjet i rëndësishëm për projektimin e molekulave të reja, me aplikime potenciale në mjekësi, bioteknologji dhe zhvillimin e materialeve të reja biologjike.

Studimi shënon një hap të rëndësishëm përpara: provon se inteligjenca artificiale nuk është vetëm një teknologji që parashikon ose analizon të dhëna ekzistuese, por mund të jetë edhe krijuese në nivelin më bazë të jetës — kodin gjenetik.